Παρασκευή 15 Μαΐου 2020

Το Μπρούμα στην πρώτη οθωμανική απογραφή της Πελοποννήσου (1460-1463) (Μέρος Γ΄)



   Για χάριν της σύγκρισης, ας δούμε ποια χωριά της περιφέρειας Γουμέρου είναι σύμφωνα με την απογραφή αρβανίτικα και ποια ελληνικά (σσ. 81-101 και 387-399). Πολλά από τα αρβανίτικα και μερικά ελληνικά είναι σήμερα εγκαταλελειμμένα και η θέση τους άγνωστη.
   Πρέπει να σημειώσουμε, πάντως, ότι η εντύπωση που σχηματίζουμε λόγω του πλήθους των αρβανίτικων οικισμών για την αριθμητική υπεροχή του αρβανίτικου πληθυσμού είναι εσφαλμένη. Πρόκειται για χωριά αποτελούμενα από ελάχιστες οικογένειες, ενώ οι ελληνικοί οικισμοί είναι πολύ μεγαλύτεροι (σ. 224)

Οικισμοί Ελλήνων

Αγουλινίτσα     Γερμοτσάνι     Γιάρμενα     Γούμερο     Δερβινή
Διμινίτσα     Δουμενά     Καρίζα     Κερέσοβα     Κερτίζα
Λιβάρτζι     Ποντικόκαστρο (κάστρο Κατακόλου)     Πορετσό
Τσίπιανα     Τζόγια     Χελιδόνι     Ώλενα

Οικισμοί Αρβανιτών

Βασιλόπουλου     Γάρδεσι     Γκλάβα     Δόριζα     Καβαλάρη
Καζάνι     Κακούσι     Καράτουλα     Κατσαρού     Κόκλα
Κομποθέκρα     Κονταρή      Κοντομιχάλη      Κούκουρα
Κούμανι      Κουρλέσα     Κούτση     Κουτσοχέρα     Κρεκούκι
Κώστα Λάκα      Λάζαρου Μπούγα     Λαλοί     Λαμπέτι
Λάνθι     Λαντζόι     Λογοθέτη      Λυκούρεσι      Μάζι
Μακρυπόδη      Ματαράγκα      Μαυρομάτι      Μιράκα
Μίχαλου      Μπράνκα      Νάσα      Νικηφόρου      Πλάθα
Πλάτανος      Πόθου      Ρετεντού      Ρώμεσι      Σαρακίνα
Σελά     Σιταρά      Σόπι      Σούλι      Σούρμπι      Σπανού
Σπάτα      Τόσκες      Φράγκα      Χαϊκάλι

   Σε καμμία περίπτωση οι αρβανίτικες καταβολές των χωριών της περιοχής δεν αποτελούν νέο ή απρόσμενο στοιχείο. Ενδείξεις για ύπαρξη σε παλαιότερες εποχές αρβανίτικων πληθυσμών υπήρχαν διαφόρων ειδών. Καταρχάς, όπως αναφέραμε στην προηγούμενη ανάρτηση, από διάφορες ιστορικές πηγές, βυζαντινές και μεταγενέστερες, ήταν γνωστό και μη επιδεχόμενο αμφισβήτηση το γεγονός της καθόδου και εγκατάστασης Αρβανιτών στην Πελοπόννησο γενικώς και στην Ηλεία ειδικότερα ήδη από τον 14ο και κυρίως τον 15ο αι. (σσ. 212-213). Εκείνο που δεν γνωρίζαμε μέχρι τώρα ήταν το μέγεθος του αρβανίτικου πληθυσμού που εγκαταστάθηκε στην περιοχή μας και τις λεπτομέρειες για την ενσωμάτωσή του στην τοπική κοινωνία. Όσον αφορά το τελευταίο, πολλές λεπτομέρειες μας διαφεύγουν ακόμη.
Έχει, πάντως, υποστηριχθεί ότι οι βασικοί λόγοι της ομοιογενοποίησης Αρβανιτών και Ελλήνων ήταν η κοινή ορθόδοξη πίστη, η κοινή εναντίωση απέναντι στους Οθωμανούς, αλλά και η συνήθης τάση των ξένων να υιοθετούν τον πολιτισμό των ντόπιων στις περιοχές που εγκαθίστανται. Πρέπει, σε κάθε περίπτωση, να επισημάνουμε ότι το θέμα της αλληλεπίδρασης Αρβανιτών και Ελλήνων χρήζει διαφορετικής προσέγγισης ανά περιοχή: διαφορετικές συνθήκες διαμόρφωσαν την κοινή πορεία Αρβανιτών και Ελλήνων στην Ηλεία, διαφορετικές στην Μεσσηνία και εντελώς διαφορετικές στην Αττική, όπου το σύνολο σχεδόν του πληθυσμού μέχρι και τις τελευταίες δεκαετίες του 19ου αι. ήταν αρβανιτόφωνο.
Επιπλέον, πολλές ονομασίες χωριών της περιοχής ήταν γνωστό ότι έχουν αρβανίτικη καταγωγή, όπως το Κρεκούκι. Σε άλλες περιπτώσεις η άγνοια ή η εσκεμμένη απόκρυψη είχαν οδηγήσει σε απολύτως ανιστόρητες και συχνά αστείες εξηγήσεις. Θυμάμαι ότι σαν παιδί είχα ακούσει από κατοίκους του γειτονικού Σμίλα ότι η ονομασία του χωριού τους οφείλεται στο ότι εκεί έχασε ο Πραξιτέλης την σμίλη του!
Για την ονομασία Μπρούμα έχουν διατυπωθεί εξίσου εξωφρενικές θεωρίες. Γνωστός συγγραφέας «ιστορικών» μελετών της περιοχής διατύπωσε χωρίς κανένα ιστορική απόδειξη την άποψη ότι το όνομα προέρχεται από την τούρκικη λέξη μπρουμάς, που δηλώνει τον αρνησίθρησκο. Συσχέτισε, μάλιστα, την θεωρία του αυτή με την ύπαρξη στο χωριό «τουρκόγυφτων», όπως ανιστόρητα τους ονομάζει (Β. Δάββος, Ιστορική έρευνα 32 χωριών της Ηλείας, σσ. 30-31). 
Είχε, επίσης, υποστηριχθεί - με κάποια δόση αλήθειας, ομολογουμένως - ότι η ονομασία έχει τις ρίζες της στην ρουμάνικη λέξη brumâ (= πάχνη, < λατ. bruma= χειμώνας) και οφείλεται στην ύπαρξη πολλών πηγών στο χωριό. Αφενός, όμως, παρατηρούμε ότι η ρουμάνικη αυτή λέξη μας οδηγεί και πάλι σε μία από τις δύο προτάσεις του δρ. Λιακόπουλου για την αρβανίτικη καταγωγή του ονόματος (brymë= πάχνη). Αφετέρου, δεν υπάρχει καμμία απολύτως ιστορική ένδειξη για σχέσεις της Ηλείας με ρουμανόφωνους πληθυσμούς.
Επομένως, το περιστατικό που μου διηγήθηκαν πρόσφατα ότι συνέβη σε ένα από τα καφενεία του χωριού έχει και αυτό την σημασία του: κάποιο βράδυ προκλήθηκε διαφωνία ανάμεσα σε χωριανούς και Αλβανούς κατοίκους του χωριού για το όνομα, με τους πρώτους να υποστηρίζουν την ρουμάνική του ρίζα και τους δεύτερους να εξηγούν ότι είναι αλβανική λέξη. Η άποψη των Αλβανών ήταν σίγουρα πιο κοντά στην αλήθεια.
Εξίσου σημαντικό στοιχείο είναι και τα αρβανίτικα τοπωνύμια που διασώθηκαν ως σήμερα σε πολλά χωριά. Συγκεκριμένα στο χωριό μας βρίσκονται σε χρήση τουλάχιστον τρία τέτοια τοπωνύμια: η ονομασία Κάστα προέρχεται από την αρβανίτικη λέξη kashtë (= ψαθί) και προφανώς οφείλεται στην βαλτώδη σύσταση της περιοχής. Επιπλέον, το όνομα Καρούτα (τοποθεσία κοντά στον Ριζόμυλο) αποτελεί εξελληνισμένη μορφή της αρβανίτικης λέξης karrute (=ποτίστρα). Τέλος, το τοπωνύμιο Ρένια ανακαλεί εμφανέστατα την αρβανίτικη λέξη Rrënjë (=ρίζα δέντρου/ πρόποδες λόφου).
Δεν πρέπει, τέλος, να αγνοήσουμε το γεγονός ότι τόσο ο Γ. Παπανδρέου (Η Ηλεία δια μέσου των αιώνων [1924], σσ. 34, 326 και 340), όσο και ο Κ. Ν. Ηλιόπουλος ("Το τοπωνυμικόν της Ηλείας", Αθηνά 52 [1948], σ. 169) βεβαιώνουν ότι τουλάχιστον μέχρι τον 19ο αι. στα χωριά Μπάστα, Καλολετσή και Μηλιές τα αρβανίτικα ομιλούνταν ως δεύτερη γλώσσα παράλληλα με τα ελληνικά. Οι τρεις αυτοί οικισμοί δεν εμφανίζονται στην εν λόγω απογραφή, αλλά δεν παύουν να αποδεικνύουν ότι Αρβανίτες υπήρχαν στην περιοχή.
Στο τέταρτο μέρος θα παρουσιαστούν οι φόροι που όφειλαν οι κάτοικοι του χωριού σύμφωνα με την απογραφή.

(οι εντός παρένθεσης σελίδες παραπέμπουν στο βιβλίο του δρ. Λιακόπουλου)

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου