"Αυτά, αγαπητέ μου, είναι μαγγανείες......"

Δεν ξέρω αν θυμάται κανείς την ατάκα αυτή από την ταινία "Μανταλένα" : Ο παπα-Φώτης κάθεται στην πλατεία με τον αστυνομικό διευθυντή του νησιού και παρακολουθούν ενα τοπικό έθιμο. Στην ερώτηση του αστυνομικού για το αν η Εκκλησία δέχεται αυτά τα έθιμα ο παπάς απαντά "Αυτά, αγαπητέ μου, είναι μαγγανείες" και αμέσως αναποδογυρίζει το φλυτζάνι με τον καφέ που έπινε, για να το ''διαβάσει'' μετά από λίγο!!!!
Η σχέση του Έλληνα με αυτά τα θέματα είναι λίγο εως πολύ αντιφατική: ο σύγχρονος τρόπος σκέψης μας υπαγορεύει να τα θεωρούμε σκοταδιστικά και οπισθοδρομικά. Η εκκλησία τυπικά δεν τα δέχεται αλλά οι περισσότεροι (για να μην πω όλοι και παρεξηγηθεί κανείς) όλο και κάτι πιστεύουμε, ασυνείδητα πολλές φορές, είτε αυτό είναι ξεματιασμά, είτε φυλαχτά, είτε ο, τιδήποτε μπορεί να έχει σχέση με την ανακούφιση του πόνου με υπερφυσικό τρόπο.
Θα ρωτήσετε τί σχέση έχουν όλα αυτά με το δικό μας ιστολόγιο! Σύμφωνα με την επιστήμη, όλα σε αυτόν τον κόσμο σχετίζονται μεταξύ τους! Εμπνεύστηκα το θέμα αυτό από τις δύο γιορτές, τη χθεσινή και τη σημερινή. Χθές η Εκκλησία τιμούσε τους δύο κορυφαίους Αποστόλους Πέτρο μαι Παύλο, ενώ σήμερα τιμά τη Σύναξη των δώδεκα Αποστόλων. Πιθανώς θα έχετε και εσείς υπόψην σας τα έθιμα που σχετίζονται με αυές τις δύο γιορτές, τα οποία γνώριζαν και τελούσαν και στο χωριό μας.
Το πρώτο στοχεύει στο να αποκαλύψει σε πόσα χρόνια πρόκειται να παντρευτεί ο ''ενδιαφερόμενος'' και τελείται κατά τον εξής τρόπο: ο ''ενδιαφερόμενος'' βάζει σε ένα μικρό ποτήρι λίγο νερό χωρίς να μιλήσει. Δένει σε μία τρίχα από τα μαλλιά του μιά βέρα και λέει από μέσα του το ξόρκι ''Άγιε Πέτρο, Άγιε Παύλο, Άγιοι δώδεκα Αποστόλοι, να μου φανερώστε σε πόσα χρόνια θα παντρευτώ''. Κρεμάει τότε τη βέρα μέσα στο ποτήρι, λίγο πάνω από το νερό και αυτή αρχίζει να ταλαντώνεται και να χτυπά στα τοιχώματα του ποτηριού. Αυτό που έχει να κάνει τότε είναι να μετρήσει τα χτυπήματα: όσα χτυπήματα τόσα χρόνια τον χωρίζουν από το γάμο!
Το δεύτερο και πιο εντυπωσιακό έθιμο απαιτεί και μεγαλύτερη προσπάθεια. Ήταν μάλιστα ομαδικό έθιμο: συγκεντρώνονταν, δηλαδή, κυρίως οι κοπέλες σε ένα βαθύ πηγάδι. Καθεμία με τη σειρά της έβαζε έναν καθρέφτη πάνω από το κεφάλι της και σκεπαζόταν με ένα κόκκινο πανί. Αφού έλεγε απο μέσα της το ξόρκι '' Πέτρο και Παύλο το ριζικάρι, δείξε τη μοίρα μου μες στο πηγάδι'' έριχνε με τον καθρέφτη το φώς του ήλιου μεσα στο πηγάδι. Τότε εμφανιζόταν να καθρεφτίζεται στην επιφάνεια του νερού το πρόσωπου του μελλοντικού συζύγου. Βέβαια, το απότέλεσμα ήταν πολλές φορές επικίνδυνο, γιατί το πηγάδι δεν έδειχνε μόνο το μελλόντικο σύντροφο, αλλά πολλές φορές και το θάνατο της κοπέλας, αν τυχαινε αυτός να προηγείται του γάμου. Το έθιμο αυτό, επιδή ακριβώς απαιτούσε βαθύ πηγάδι, ετελείτο μόνο σε συγκεκριμένα μέρη. Στο χωριό μας οι κοπέλες συγκεντρώνονταν κυρίως στο πηγάδι του Τσατζούρη στον Ταρλά ( από αυτό και η εικόνα που συνοδεύει το άρθρο).
Θα πει κανείς ''ανοησίες και μαγγανείες''.Δεν ξέρω, όμως, πώς να δικαιολογήσω όλες αυτές τις μαρτυρίες... Το ερώτημα για μένα είναι πώς προέκυψε η σχέση ανάμεσα στην εορτή των Αποστόλων και την πρόβλεψη του γάμου. Ποιά είναι, δηλαδή, η σχέση των Αποστόλων με το γάμο και τα σχετικά με αυτόν έθιμα. Πιθανώς θα πρέπει να αναζητήσουμε κάποια σύνδεση με κάποιο σχετικό αρχαίο έθιμο, που ετελείτο αυτή την εποχή και μετά την επικράτηση του Χριστιανισμού συνδέθηκε με τις δύο αυτές εορτές.
Σε κάθε περίπτωση, ακόμα κι αν δεν πιστεύει κανείς σε τέτοιου είδους πρακτικές, είναι χρήσιμο να τις μελετήσει, γιατί μέσα από αυτές ανακαλύπτει αντιλήψεις, που συνόδευσαν την ελληνική σκέψη για πολλούς αιώνες.

Εἰς τὴν κάμινον τοῦ πυρὸς τὴν καιομένην...

Καταρχάς, οφείλω μια συγνώμη για την σχεδόν μηνιαία απουσία μου! Ο συνδυασμός εξετάσεων Αγγλικών και αρρώστιας καταλαβαίνετε ότι δεν αφήνει και πολλά περιθώρια για την ενασχόληση με τα χόμπυ!!!
Τις τελευταίες μέρες σκεφτόμουν με ποιό θέμα θα έπρεπε να ασχοληθούμε!Πολλά μου ήρθαν στο μυαλό, αλλά θυμήθηκα ότι πρόσφατα κατάφερα να πάρω μερικές φωτογραφίες από το καμίνι του Κοτσάκη στον Ταρλά, δίπλα στο σπίτι μου. Θα ήθελα, λοιπόν, να τις μοιραστώ μαζί σας, γιατί είναι κάτι σπάνιο και μόνο κατά τύχη ξαναήρθε την επιφάνεια.
Όπως θα έχετε ακούσει στο χωριό υπήρξαν 3 καμίνια σε διαφορετικές εποχές και τοποθεσίες: στου Σερεμέτη, δίπλα από την κεντρική εκκλησία του χωριού και στον Ταρλά.
Το παλαιότερο είναι αυτό που βρίσκεται στου Σερεμέτη, κάτω από τον δρόμο που οδηγεί στην Καρούτα (λίγο πριν από το γεφύρι που οδηγεί στο Λαντζόι μέσα από το χωματόδρομο). Πρέπει να λειτούργησε στις αρχές του περασμένου αιώνα και σύμφωνα με τις πληροφορίες που συγκέντρωσα από γέροντες, ανήκε σε δύο Καλαματιανούς.Δυστυχώς, δε διαθέτουμε καμία άλλη πληροφορία ούτε για τον ακριβή χρόνο λειτουργίας του, ούτε και για τα ονόματα των ιδιοκτητών του.
Το μεγαλύτερο και πιο γνωστό ήταν αυτό που βρισκόταν δίπλα στην κεντρική εκκλησία. Ανήκε στους αδερφούς Γεώργιο και Σωτήριο Νικολόπουλο και λειτούργησε περίπου στις δεκαετίες 1940 ως 1950 (ίσως και 1960). Φαίνεται να είχε μεγάλη παραγωγή, καθώς οι ιδιοκτήτες του συνήθιζαν να πληρώνουν τους χωριανούς (με ένα πενηνταράκι ανα δέμα) για να φέρνουν στο καμίνι τα απαραίτητα για τη λειτουργία του καυσόξυλα.
Στο καμίνι αυτό ήταν αρχικά συνέταιρος και ο Σωτήρης Κοτσάκης. Για κάποιο λόγο, όμως, η συνεργασία του με τους αδερφούς Νικολόπουλους διαλύθηκε και γι'αυτό κατασκεύασε το δικό του καμίνι στον Ταρλά.
Το καμίνι του Κοτσάκη βρίσκεται δίπλα ακριβώς στον κεντρικό δρόμο που οδηγεί στο χωριό, στην τοποθεσία Ταρλάς και λειτούργησε περίπου στις δεκαετίες 1950 και 1960. Μπορούσε κανείς να το δει ακέραιο μέχρι τη δεκαετία του 1970. Στη συνέχεια ο νέος ιδιοκτήτης του χωραφιού έθαψε την είσοδό του, για να αποκαλυφθεί ξανά πέρυσι, μάλλον απο κάποιο ζώο που τη βρήκε σκάβοντας. Εκμεταλλευόμενος εγώ αυτή την ευκαιρία πήρα μερικές φωτογραφίες από το μικρό άνοιγμα, που δεν χωράει περισσότερο απο έναν μικρό σκύλο.
Οι φωτογραφίες που συνοδεύουν το άρθρο δείχνουν την αρχιτεκτονική του καμινιού: αποτελείται από έναν αψιδωτό χώρο, που στηρίζεται σε επάλληλες ραβδώσεις στην οροφή. Στο χώρο αυτό αναβόταν η φωτιά. Ακριβώς από πάνω, στην εξωτερική επιφάνεια, τοποθετούταν τα νωπά κεραμικά, στα αυλάκια που δημιουργούν οι εσωτερικές ραβδώσεις.
Σύμφωνα με τους γέροντες, που μου έδωσαν τις πληροφορίες, τα κεραμίδια που κατασκευάζονταν στα καμίνια ήταν αρκετά καλής ποιότητας, σε αντίθεση με τα τούβλα που ήταν βαριά και δύσχρηστα.
Σε κάθε περίπτωση, πάντως, θεωρώ ότι η ύπαρξη "επιχειρήσεων", και μάλιστα τριών, σε ένα μικρό χωριό είναι ενδεικτική των οικονομικών του δυνατοτήτων για την εποχή εκείνη και κυρίως της εργατικότητας των κατοίκων του, που, άλλωστε, αναγνωριζόταν και από τα γύρω χωριά. Ας θυμηθούμε, για παράδειγμα, αυτό που λένε οι παππούδες μας ότι συνέβη στην Κατοχή: ενώ πριν οι κάτοικοι του Πελοπίου δεν μας είχαν σε ιδιαίτερη υπόληψη, όταν ξέσπασε η πείνα έφταναν κατά ομάδες στο χωριό μας για να ζητιανέψουν λίγο φαγητό, αφού οι ίδιοι δεν ήταν ( και δεν είναι ακόμη, όπως φαίνεται απο το χέρσο κάμπο του Πελοπίου) σε θέση να καλλιεργήσουν τα χωράφια τους.