Ηλειακή Πρωτοχρονιά 15

Για μία ακόμη χρονιά, την δέκατη τρίτη συνεχόμενη, οι εκδόσεις Βιβλιοπανόραμα του κ. Γ. Δημητροπούλου εκδίδουν τον τόμο της Ηλειακής Πρωτοχρονιάς 15, αφιερωμένο στην ιστορία και την λαογραφία της Ηλείας, δίνοντας παράλληλα ώθηση και στην λογοτεχνική έκφραση.

Ο εφετινός τόμος περιλαμβάνει εβδομήντα επτά κείμενα, πρωτότυπα ή αναδημοσιευόμενα, ογδόντα επιστημόνων, μελετητών, ερευνητών και λογοτεχνών. Ως συνήθως, τα κείμενα αυτά είναι ταξινομημένα κατά θεματική χρονολογική ενότητα και εκτείνονται θεματικά από την αρχαία Ηλεία ως την ιστορία της των ημερών μας. Ενδεικτική του υψηλού επιπέδου της εν λόγω εργασίας είναι η συμμετοχή σχεδόν του συνόλου των αρχαιολόγων που εργάζονται στον νομό, με άρθρα που κάνουν ευρύτερα γνωστά και κατανοητά στο ευρύ κοινό τα ευρήματα και τις πρωτοβουλίες του έτους που φεύγει.

Μεταξύ των άρθρων του τόμου βρίσκεται και φέτος το δικό μου, με τον τίτλο "Ο γλύπτης Κωλώτης και η σχέση του με την Ηλεία" (σσ. 113-122). Στην εργασία αυτή επιχείρησα να συνθέσω τις αντικρουόμενες πληροφορίες που παραδίδουν οι αρχαίοι συγγραφείς σχετικά με τον γλύπτη Κωλώτη, τον οποίο κατά συντριπτική πλειοψηφία οι σύγχρονοι μελετητές θεωρούν Ηλείο, και μάλιστα καταγόμενο από την ευρισκόμενη (και) εντός των ορίων του σημερινού χωριού μας πόλη της αρχαίας Ηλείας, Ηράκλεια.

Φαίνεται ότι ο Κωλώτης έζησε κατά τον 5ο αι. π. Χ. και υπήρξε μαθητής και βοηθός του Φειδία κατά την κατασκευή του χρυσελεφάντινου αγάλματος του Διός για τον ναό της Ολυμπίας. Είχε, πιθανότατα, φιλοτεχνήσει μόνος του και άλλα χρυσελεφάντινα έργα, την τράπεζα των στεφάνων των Ολυμπιακών Αγώνων, το άγαλμα της Αθηνάς στον ναό της ακρόπολης της Ήλιδας αλλά και του Ασκληπιού στην αρχαία πόλη της Κυλλήνης. Το γεγονός, ωστόσο, της ύπαρξης ομώνυμου γλύπτη, που έζησε κατά τον 1ο αι. π. Χ. και καταγόταν πιθανώς από την Πάρο, φαίνεται ότι οδήγησε σε σύγχυση των δύο προσώπων και των έργων τους και στην αβεβαιότητα με την οποία εμείς τα αντιμετωπίζουμε. Ας ελπίσουμε ότι η συστηματοποίηση των πληροφοριών που επιχείρησα, προσθέτοντας επιχειρήματα για κάθε εκφραζόμενη στην βιβλιογραφία άποψη, θα δώσει ώθησε στην περαιτέρω μελέτη του θέματος.

Με ευχές για επανεκτίμηση της ιστορίας μας στις σωστές βάσεις, χωρίς εθνικιστικές υπερβολές ή αντεθνική απαξίωση, στέλνω στον καθένα προσωπικά ευχές και για προσωπική και οικογενειακή ευτυχία, συντροφικότητα και προκοπή. Καλή και ευτυχισμένη η νέα χρονιά!

Η επίσημη πράξη χαρακτηρισμού του ναού της Κοιμήσεως της Θεοτόκου ως μνημείου χρήζοντος ειδικής κρατικής προστασίας

Σύμφωνα με την νομοθεσία του Ελληνικού κράτους, όλα τα κινητά και ακίνητα έργα που έχουν κατασκευαστεί πριν το 1830 προστατεύονται αυτομάτως με κρατική μέριμνα. Τα μνημεία που δημιουργήθηκαν μετά το 1830 υποβάλλονται κατά περίπτωση στο ίδιο καθεστώς, όταν η αισθητική και ιστορική αξία τους το απαιτεί.

Η ένταξη ενός μνημείου σε καθεστώς κρατικής προστασίας έχει σκοπό την προστασία του με σκοπό να διατηρηθεί κατά το δυνατόν αναλλοίωτο για τις επόμενες γενιές. Με τον τρόπο αυτό διασφαλίζεται τόσο η διατήρηση της ιστορικής μνήμης όσο και η ενίσχυση του έργου της επιστήμης (Αρχαιολογία - Ιστορία της Τέχνης), η οποία στηρίζεται αποκλειστικά στην ύπαρξη απτών μαρτυριών για την διατύπωση συμπερασμάτων. Υπό την έννοια αυτή, ένα αρχαιολογικό μνημείο δεν ανήκει μόνο στην τοπική κοινωνία που το δημιούργησε και το κατέχει, αλλά στο έθνος και στην ανθρωπότητα ολόκληρη, ως δείγμα του ανθρώπινου πολιτισμού.

Ο ενοριακός ναός του χωριού μας, αφιερωμένος στην Κοίμηση της Θεοτόκου, χτίστηκε το 1866 και διακοσμήθηκε ως τα τέλη του 19ου αιώνα με τυπικά για την εποχή του στοιχεία, όπως το ξυλόγλυπτο τέμπλο, η ξυλόγλυπτη ουρανία (ταβάνι), οι φορητές εικόνες και τοιχογραφίες ιδιαίτερης τεχνοτροπίας. Τα στοιχεία αυτά, που διατηρήθηκαν ως τις μέρες μας, καθιστούν τον ναό πολύτιμο δείγμα της εκκλησιαστικής τέχνης του 19ου αιώνα στην Ηλεία, αφού στην περιοχή είναι σπανιότατοι οι ναοί με πλήρως σωζόμενη την αρχική τους διακόσμηση, είτε επειδή εξ αρχής κατασκευάστηκαν χωρίς κάποια διακοσμητικά στοιχεία (π. χ. επιτοίχιες αγιογραφίες) είτε επειδή καταστράφηκαν στο διάστημα που μεσολάβησε.

Η ιδιαιτερότητα αυτή του ναού οδήγησε στον χαρακτηρισμό του εκ μέρους της Πολιτείας ως μνημείου χρήζοντος ειδικής κρατικής προστασίας με απόφαση που δημοσιεύτηκε επισήμως στο φύλλο Β575 της Εφημερίδας της Κυβερνήσεως με ημερομηνία 14 Ιουλίου 1997. Με την υπουργική αυτή πράξη ουσιαστικά ο ναός υπόκειται στην δικαιοδοσία της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας, η οποία έχει την ευθύνη και την επίβλεψη της προστασίας και συντήρησής του.

Το κείμενο έχει ως εξής:

Αριθ. ΥΠΠΟ/ΑρΧ/Β1/Φ31/ΚΗΡ/22338/566

Χαρακτηρισμός Ι. Ναού Κοιμήσεως Θεοτόκου κοινότητας Ηράκλειας, επαρχ. Ηλείας, Ν. Ηλείας, ως μνημείου χρήζοντος ειδικής κρατικής προστασίας.

Ο ΥΠΟΥΡΓΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ

Έχοντας υπόψη:

1. Την Υ. Α. ΥΠΠΟ/ΓΝΟΣ/49095/30.10.1991 (ΦΕΚ 987/Β/28.11.91 και ΦΕΚ 17/Β/16.192) "Μεταβίβαση αρμοδιοτήτων Υπουργού..."

2. Τις διατάξεις του Κ. Ν. 5351/32 "Περί Αρχαιοτήτων"

3. Τις Διατάξεις του Ν. 1469/50.

4. Την ομόφωνη γνωμοδότηση του Τοπικού Συμβουλίου Μνημείων Νοτιοδυτικής Ελλάδας, όπως αυτή διατυπώθηκε με την αριθ. 4/21.4.97 πράξη του, αποφασίζουμε:

Χαρακτηρίζουμε τον Ιερό Ναό Κοιμήσεως Θεοτόκου, Κοινότητας Ηράκλειας, επαρχίας Ηλείας, Νομού Ηλείας, ως μνημείο που χρήζει ειδικής προστασίας.

Πρόκειται για μονόχωρη, ξυλόστεγη βασιλική, η οποία βάσει επιγραφής κτίστηκε το 1866. Ανατολικά απολήγει σε ημικυκλική αψίδα, που εξωτερικά κοσμείται με διπλή σειρά τυφλών αψιδωμάτων. 

Στο εσωτερικό του ναού, ο οποίος αποτελεί αντιπροσωπευτικό δείγμα της εκκλησιαστικής τέχνης του περασμένου αιώνα στην περιοχή, διατηρειται η ξυλόγλυπτη οροφή με την ουρανία, καθώς και ξυλόγλυπτο τέμπλο και εικόνες του ΙΘ΄ αιώνα.

Οι πλάγιοι τοίχοι είναι αγιογραφημένοι με ολόσωμες μορφές αγίων.

Η απόφαση αυτή, που δεν προκαλεί δαπάνη για το Δημόσιο, να δημοσιευθεί στην Εφημερίδα της Κυβρνήσεως.

Αθήνα, 4 Ιουλίου 1997

Με εντολή Υπουργού

Ο Προϊστάμενος της Διεύθυνσης

ΝΙΚΟΣ ΖΙΑΣ

Το παρόν άρθρο αποτελεί μέρος του κύκλου αναρτήσεων με θέμα την ιστορία και την αρχαιολογική αξία του Ιερού Ναού Κοιμήσεως της Θεοτόκου. Βλ. πάνω δεξιά την στήλη με τίτλο "Ο ναός της Κοιμήσεως της Θεοτόκου".

Συμφωνητικό κατασκευής του ξυλόγλυπτου τέμπλου του ναού της Κοιμήσεως της Θεοτόκου

Έγγραφο υπ' αριθμόν 3931 της Σειράς 3 (1866-1884) του Αρχείου Συμβολαιογραφούντων Ειρηνοδικών Ολυμπίων, συνταγμένο από τον συμβολαιογραφούντα Ειρηνοδίκη Περικλή Ζώρα την 11η Φεβρουαρίου 1875 (Γ.Α.Κ. Νομού Ηλείας, Πύργος)

ἀριθ. 3931

Σήμερον, μηνὸς Φεβρουαρίου ἑνδεκάτῃ, ἡμέραν Τρίτην, ἐν ἔτει χιλιοστῷ ὀκτακοσιοστῷ εβδομηκοστῷ πέμπτῳ 1875, ἐν Κρεκουκίῳ καὶ ἐν τῇ ἐνταῦθα κειμένῃ οἰκίᾳ τοῦ Ιωάννου Ζαφειροπούλου, εν ᾖ κατοικῶ, ἐνεφανίσθησαν αὐτοπροσώπως ἐνώπιον ἐμοῦ τοῦ συμβολαιογραφοῦντος εἰρηνοδίκου Ὀλυμπίων Περικλέους Ζώρα, κατοίκου Καλαμῶν καὶ ἐδρεύοντος ἐνταῦθα, {οἱ} ἀφ’ ἑνὸς μὲν οἱ Δημήτριος Ἱερεὺς Γκουράσας ἐφημέριος, Ἀναγνώστης Παππαδόπουλος, Βλάχος Καμπίλαυκος, Ἰωάννης Ῥιζᾶς, Διονύσιος Τούμπας, Εὐστάθιος Γεωργιόπουλος, Ἰωάννης Γεωργιόπουλος, Ἀναστάσιος Καμπίλαυκος, Δημήτριος Μπούλιαρης, Σπύρος Διαμαντόπουλος, Βασίλειος Δημητρόπουλος, Ἰωάννης Διακόσιας και Ἰωάννης Κατζαριώτης, Χρῆστος Μπούλιαρης καὶ Ἠλίας Κατζαριώτης, γεωργοκτηματίαι κάτοικοι ἅπαντες τοῦ χωρίου Μπροῦμα, καὶ ἀφ’ ἑτέρου ὁ Ἀπόστολος Δ. Μαραγκός, τέκτων κάτοικος Ποριτζιοῦ τοῦ Δήμου Λαμπείας, Βασίλειος Θεοδωρακόπουλος, γεωργοκτηματίας, καὶ Νικόλαος Ἰερεὺς Γκότζης, ἐφημέριος κάτοικος Καράτουλα, γνωστοί μοι ἅπαντες καὶ ἄσχετοι πάσης συγγενείας μετ’ ἐμοῦ, οἵτινες ἐπὶ τῇ παρουσίᾳ τῶν μαρτύρων κυρίων Γεωργίου Ζώρα, κτηματίου κατοίκου Κούμανι, καὶ Θεοδώρου Δημητροπούλου, κτηματίου κατοίκου Πλατάνου, ἐνηλίκων πολιτῶν Ἑλλήνων γνωστῶν μοι καὶ μὴ ὑποκειμένων // εἰς οὐδεμίαν ἐξαίρεσιν, μοὶ ἐξέθεσαν ὅτι ὁ Ἀποστόλης Δ. Μαραγκὸς ἀπεδέχθη νὰ κατασκευάσῃ τὸ δαβάνι τοῦ ἐν τῷ χωρίῳ Μπροῦμα Ἰεροῦ ναοῦ Ἡ Κοίμησις τῆς Παναγίας, να σουβαντίσῃ καλῶς καὶ σύμφωνα με τὴν ἐκκλησίαν τοῦ ἐν τῷ χωρίῳ Καράτουλα τοὺς τοίχους, ἀπὸ τὸ ἔσωθεν μόνον μέρος διὰ μαρμαροκονίας, τὸν δὲ ἀρκτικὸν μόνον μὲ ἀμμοκονίαν, να κατασκευάσῃ δὲ καὶ τέμπλεον τῆς τοῦ αὐτοῦ Ναοῦ διὰ ξύλου καρείας καὶ σύμφωνα με το σχέδιον τοῦ τεμπλέου τοῦ Ναοῦ τοῦ ἐν Καράτουλα, μὲ τὴν διαφορὰν ὅτι ἡ ἐργασία τοῦ τεμπλέου καὶ τοῦ δαβανίου θὰ ἔχει ἐργασίαν διπλασίαν, ἤτοι σκαλίσματα περισσότερα ἀπὸ ἐκείνα τὰ ὁποία ἔχουσιν τὸ δαβάνιον και τέμπλεον τοῦ ἐν Καράτουλᾳ Ναοῦ˙ ὅτι τὴν ἐργασίαν ταύτην ὑπόσχεται να περαιώσῃ ὁ ῥηθεὶς Ἀπόστολος Δ. Μαραγκὸς ἐντὸς ἑνὸς καὶ ἡμίσεως ἔτους, ἀρχομένου ἀπὸ τῆς πρώτης Ἰουλίου ἐνεστώτος ἔτους, ἐκτὸς καὶ ἀναγκασθῇ νὰ διακόψῃ τὴν ἐργασίαν ἀπὸ ἀσθένειαν ἢ σωματικὴν βλάβην˙ ὅτι τὸ ὑλικὸν διὰ τὰς ἐργασίας ταύτας, ἤτοι ξυλείαν, καρφία, ἄσβεστον, μάρμαρον καὶ ἐν γένει ὅλα τὰ αναγκαιοῦντα θὰ τὰ προμηθευθῇ ὁ ῥηθεὶς Ἀποστόλης Δ. Μαραγκὸς ἐξ ἰδίων του ἐξόδων, ἐκτὸς τῶν ἐξόδων τῆς μεταφορᾶς ἀπὸ Πύργον μέχρι Μπροῦμα καὶ ἀπὸ τὸ χωρίον Λάλα μέχρι ἐπίσης // Μπροῦμα, τὰ ὁποία θὰ εἶναι εἰς βάρος τῶν ἑτέρων συμβαλλομένων, καθῶς καὶ ἡ ξυλεία διὰ τὰς σκαλωσιάς˙ ὅτι οἱ λοιποὶ συμβαλλόμενοι, ἤτοι οἱ Δημήτριος Ἱερεὺς Γκουράσας, Βλάχος Καμπίλαυκος, Ἀναγνώστης Παππαδόπουλος, Ἰωάννης Ῥιζᾶς, Διονύσιος Τούμπας, Εὐστάθιος Γεωργιόπουλος, Ἰωάννης Γεωργιόπουλος, Ἀναστάσιος Καμπίλαυκος, Δημήτριος Μπούλιαρης, Σπυρίδων Διαμαντόπουλος, Βασίλειος Δημητρόπουλος, Ἰωάννης Διακόσιας, Ἰωάννης Κατζαριώτης, Χρῆστος Μπούλιαρης καὶ Ἠλίας Κατζαριώτης, ὑπόσχονται ἀλληλεγγύως καὶ ἀδιαιρέτως νὰ πληρώσωσιν εἰς τὸν ῥηθέντα Ἀποστόλην Μαραγκὸν διὰ τὰς ἐργασίας ταύτας δραχμὰς τέσσαρας χιλιάδας πεντακοσίας, ἀριθ(μὸς) /4500/, ἐκ τῶν ὁποίων ἔλαβε σήμερον ὁ ῥηθεὶς Ἀποστόλης Μαραγκὸς, ὡς ὡμολόγησεν, δραχμὰς χιλίας, ἀριθμὸς /1000/, τὰς δὲ ὑπολοίπους /3500/ θὰ τὰς πληρώσωσι εἰς τρεὶς δώσεις ὡς ἐξῆς, ἤτοι τὰς μὲν /1000/ ἐντὸς τοῦ Ὀκτωβρίου ἐνεστῶτος ἔτους, τὰς δὲ χιλίας πεντακοσίας μετὰ τὸ πέρας τῶν ὅλων ἐργασιῶν, ἀφοῦ προηγουμένως παρατηρηθῇ τὸ ἔργον παρὰ εἰδήμονος ἢ μηχανικοῦ καὶ βεβαιωθῇ ὅτι ἐγένετο σύμφωνα μὲ τὰς ἀνωτέρω συμφωνίας, καὶ τὰς ἑτέρας χιλίας μετὰ ἑνὸς ἔτους μετὰ τὴν ἀποπεράτωσιν τοῦ ἔργου ἀτόκως καὶ ἐν ὑπερημερίᾳ ἐντόκως μέχρις ἀποπληρώσεως. Ὑπόσχονται δὲ οἱ αὐτοὶ να παρέχωσιν εἰς τὸν ῥηθέντα Μαραγκὸν τὴν ἀναγκαίαν τροφήν, εἰς αυτόν τε καὶ εἰς ὅσους ἄλλους ἔχει ἐργαζομένους εἰς τὴν περὶ ἧς πρόκειται ἐργασίαν δι’ ὅσον χρόνον ἠργάζοντο˙ ὅτι ἐὰν τυχὸν δὲν ἤθελον χορηγήσει εἰς αὐτὸν ἢ εἰς τοὺς ἐργάτας του, κατὰ τὴν ἐπιτόπου + … +, θέλουσιν πληρώνῃ πρὸς αὐτὸν // δραχμὰς διακοσίας, ἀριθμὸς /200/ δι’ ἕκαστον μῆνα καθ’ ὅσον ἠργάζετο. Οἱ δὲ Βασίλειος Θεοδωρακόπουλος καὶ Νικόλαος Ἱερεὺς Γκότζης ἐγγυώνται ὑπὲρ τοῦ Ἀποστόλη Δ. Μαραγκοῦ πρὸς τοὺς ῥηθέντας κατοίκους Μπροῦμα καὶ ὑπόσχονται να πληρώσωσιν ἀλληλεγγύην μετὰ τοῦ ῥηθέντος Μαραγκοῦ πρὸς τοὺς ῥηθέντας κατοίκους τοῦ χωρίου Μπροῦμα ὅσα χρήματα θὰ λάβῃ μέχρι τοῦ πέρατος τῆς ἐργασίας ὁ ῥηθεὶς Μαραγκὸς, ἐν περιπτώσει καθ’ ἧν ἤθελεν ἀποδειχθῇ ὅτι αἱ έργασίαι δὲν ἐγένοντο σύμφωνα με τὰ ἄνω συμφωνηθέντα. Εἰς ταῦτα πάντα ἔμειναν σύμφωνοι, ὅθεν ἐγένετο τὸ παρὸν, ὅπερ ἀναγνωσθὲν εὐκρινῶς καὶ μεγαλοφώνως εἰς ἐπήκοον πάντων, ὑπογράφεται νομίμως παρ’ ἐμοῦ, τῶν μαρτύρων καὶ τοῦ Δημητρίου Ἱερέως Γκουράσα, Βλάχου Καμπιλαύκου, Ἀναγνώστου Παππαδοπούλου, Ἰωάννου Διακόσια, Βασιλείου Δημητροπούλου, Ἀποστόλου Δ. Μαραγκοῦ καὶ τῶν ἐγγυητῶν αὐτοῦ, Νικολάου Ἱερέως Γκότζη καὶ Βασιλείου Θεοδωρακοπούλου, ἀγραμμάτων τῶν ἄλλων συμβαλλομένων ὄντων, κατὰ τὴν ὁμολογίαν των.

Ἀναγν. Παππαδόπουλος                              Δ. Ἱερεὺς Γκουράσας Βλάχος Καμπίλαυκος

Ἰω. Διακόσιας                                             Β. Δημητρόπουλος   Νικόλαος Ἱερεύς Γκότζης

Β. Θεοδωρακόπουλος                                    Απ. Μαραγκὸς                                    Γεώργιος Ζώρας

Θεόδ. Δημητρόπουλος

                                                        Ὁ συμβολαιογραφῶν  εἰρηνοδίκης

                                                                            Περ. Ζώρας

(Στο ίδιο έγγραφο, στο περιθώριο μεταξύ της πρώτης και της τελευταίας σελίδας καταγράφεται και η εξόφληση του συμβολαίου κατασκευής του τέμπλου υπ' αριθμόν εγγράφου 7471 και ημερομηνία 29 Οκτωβρίου 1879)

ἀριθ. 7471

Ἐν Κρεκουκίῳ, σήμερον τὴν εἰκοστὴν ἐννάτην (29) τοῦ μηνὸς Ὀκτωβρίου τοῦ 1879 ἐννάτου ἔτους, ἡμέραν Δευτέραν, ἐνώπιον ἐμοῦ τοῦ Γραμματέως τοῦ εἰρηνοδικείου Ὀλυμπίων Ἐπαμ. Ἰ. Σταματοπούλου, κατοίκου ἐνταῦθα καὶ ἀναπληροῦντος τὸν ἀσθενοῦντα εἰρηνοδίκην Ἀνδ. Ἰ. Μαριολόπουλον, ἐν τῷ εἰρηνοδικειακῷ καταστήματι κειμένῳ ἐντὸς τῆς κατὰ τὴν ἀγορὰν οἰκίας τοῦ Ἰωάν. Δημήτρουλα, ἕνθα εκπληρῶ τα καθήκοντά μου παρουσίᾳ καὶ τῶν κατ’ οὐδεμίαν ἐξαίρεσιν δύο μαρτύρων, πολιτῶν Ἑλλήνων, ἐνηλίκων, γνωστῶν μοι Γιαννάκου Χατζοπούλου, κτηματίου, καὶ Ἀναστασίου Βαρουξῆ, δικαστικοῦ κλητῆρος, κατοίκων Δούκα, ενεφανίσθη ο γνωστός ἐμοί καὶ τοῖς μάρτυσιν Ἀπόστολος Δ. Μαραγκόπουλος, τέκτων κάτοικος Πορετζοῦ τοῦ Δήμου Λαμπείας, καὶ ἐξέθεσεν ὅτι ἔλαβε πᾶν ὅ, τι ἐδικαιοῦταν νὰ λάβῃ δυνάμει τοῦ παρόντος συμβολαίου παρὰ τῶν ἄνω συμβαλλομένων προηγουμένως καὶ θεωρεῖται τὸ παρὸν ἐξωφλημένον. Διὸ συνετάγη τὸ παρὸν, ὅπερ ἀναγνωσθὲν νομίμως ὑπογράφεται παρ’ ὅλων.

                                      Οἱ μάρτυρες Ὁ εξοφλῶν

                                    Γη. Χατζούλης               Ἀπόστολος Δ. Μαραγκὸς

                                      Ἀ. Βαρουζῆς

                                                                       Ὁ Γραμματεὺς

                                                       Ἐ(παμεινώνδας) Ἰ. Σ(ταματόπουλος)

(Το κείμενο του συμφωνητικού κατασκευής του τέμπλου δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά στο άρθρο μου "Η ενορία Μπρούμα-Ηράκλειας κατά τον 19ο και 20ο αιώνα", Ηλειακή Πρωτοχρονιά 14. Αμαλιάδα, Εκδόσεις Βιβλιοπανόραμα 2013, σσ. 369-383).

Το παρόν άρθρο αποτελεί μέρος του κύκλου αναρτήσεων με θέμα την ιστορία και την αρχαιολογική αξία του Ιερού Ναού Κοιμήσεως της Θεοτόκου. Βλ. πάνω δεξιά την στήλη με τίτλο "Ο ναός της Κοιμήσεως της Θεοτόκου".

Νέος κύκλος αναρτήσεων

Έχω πολλές φορές υποστηρίξει από το ιστολόγιο αυτό, αλλά και σε προσωπικές συζητήσεις, ότι ένα από τα γεγονότα που προσφέρουν κάποια παρηγοριά μέσα στην εξαθλίωση, την σωματική και την πνευματική, της κρίσης είναι η εκδήλωση ενδιαφέροντος για την ανάδειξη της ιστορίας και την προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς. 

Ενδείξεις της τάσης αυτής συναντούμε καθημερινά γύρω μας με την δημιουργία πολιτιστικών ομάδων, με την ιστορική έρευνα, με την δημοσίευση μελετών για την τοπική ιστορία, ακόμη και με την δημιουργία και διαχείριση ιστοτόπων με τον ίδιο προσανατολισμό. 

Είναι, πιθανώς, εκτενής η συζήτηση για το κατά πόσο οι πρωτοβουλίες αυτές γίνονται πάντοτε προς την σωστή κατεύθυνση ή με τα επιθυμητά αποτελέσματα. Αυτό που έχει μεγαλύτερη σημασία, ίσως, είναι τελικά η ίδια η πρόθεση να στρέψουμε ξανά το ενδιαφέρον μας σε όσα μέχρι πριν λίγα χρόνια θεωρούσαμε ασήμαντα ή δεδομένα. Ένα διατηρητέο κτίριο, μια αφήγηση, μια φωτογραφία, ως φορείς ιστορίας φαίνεται ότι λαμβάνουν τελικά την σημασία που τους αρμόζει. Κι ακόμη περισσότερο, το νόημα τέτοιων κινήσεων είναι ότι φέρνουν τους ανθρώπους κοντά, τους βοηθούν να γνωριστούν και να συνεργαστούν ξανά, ξεπερνώντας την συστολή ή την καχυποψία που τους χαρακτήριζε στο παρελθόν.

Μέσα σε αυτό το κλίμα και με δεδομένο το ενδιαφέρον για την ιστορία του χωριού, το οποίο ενισχύθηκε τα τελευταία χρόνια και από την μελέτη των Γενικών Αρχείων του Κράτους, το ιστολόγιό μας ξεκινά έναν κύκλο αναρτήσεων σχετικά με την ιστορία και την σημασία του σημαντικότερου μνημείου του χωριού μας (ίσως και της ευρύτερης περιοχής), του ενοριακού ναού της Κοιμήσεως της Θεοτόκου.

Ο ναός, χτισμένος το 1866 από Λαγκαδινούς μαστόρους, είναι εδώ και 150 σχεδόν χρόνια το κέντρο της κοινωνικής ζωής του χωριού. Χαρακτηρισμένος ως διατηρητέο μνημείο από το Υπουργείο Πολιτισμού, αποτελεί το πιο ολοκληρωμένο ίσως δείγμα εκκλησιαστικής τέχνης του 19ου αιώνα για τον δήμο Αρχαίας Ολυμπίας.

Η προσπάθειά μας αυτή για την ανάδειξη του μνημείου ξεκίνησε πριν από περίπου έναν χρόνο με την δημοσίευση του άρθρου "Η ενορία Μπρούμα-Ηράκλειας κατά τον 19ο και 20ο αιώνα" στον ετήσιο τόμο Ηλειακή Πρωτοχρονιά 14 (Αμαλιάδα, Εκδόσεις Βιβλιοπανόραμα 2013, σσ. 369-383). Το άρθρο αυτό περιείχε τα συμφωνητικά ανέγερσης του ναού και κατασκευής του ξυλόγλυπτου τέμπλου, μαζί με πλήρη κατάλογο των ιερέων της ενορίας από το 1800 περίπου ως σήμερα, καθώς και με συνοπτική ιστορία των άλλων δύο ναών του χωριού.

Από τότε η έρευνα απέδωσε και άλλα στοιχεία, τα οποία θα δημοσιευτούν με την κατάλληλη ευκαιρία. Προς το παρόν, δημιουργούμε στο ιστολόγιο ένα πεδίο με τις δημοσιεύεσεις που σχετίζονται με τον ναό υπό τον τίτλο "Ο ναός της Κοιμήσεως της Θεοτόκου" (επάνω δεξιά, κάτω από την φωτογραφία του ναού). Σκοπός είναι να δημιουργηθεί ένα αρχείο με την ιστορία του ναού, ώστε να καταστή φανερή η σημασία του και, ακόμη περισσότερο, η ανάγκη για προστασία και ανάδειξή του.

Στην προσπάθεια αυτή κάθε συνδρομή είναι ευπρόσδεκτη: μια παρατήρηση, μια αφήγηση, μια φωτογραφία είναι σημαντικά στοιχεία για την τεκμηρίωση σημαντικών ή καθημερινών στιγμών του μνημείου. Με τον τρόπο αυτό ίσως κάποια στιγμή να είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε συνολικά την ιστορική του πορεία κατά την τελευταία εκατόν πεντηκονταετηρίδα και να συμβάλλουμε στην προβολή του.

Συμφωνητικό ανέγερσης του ναού της Κοιμήσεως της Θεοτόκου

Έγγραφο υπ' αριθμόν 32 της Σειράς 3 (1866-1884) του Αρχείου Συμβολαιογραφούντων Ειρηνοδικών Ολυμπίων, συνταγμένο από τον συμβολαιογραφούντα ειρηνοδίκη Κωνσταντίνο Μπράβο την 12η Φεβρουαρίου 1866. (Γ.Α.Κ. Νομού Ηλείας, Πύργος)

Ἀριθ. 32

Ἐν Κρεκουκίῳ, σήμερον τὴν δωδεκάτην τοῦ μηνὸς Φεβρουαρίου τοῦ χιλιοστοῦ ὀκτακοσιοστοῦ ἑξηκοστοῦ ἕκτου ἔτους, ἡμέραν Σάββατον, ἐνώπιον ἐμοῦ τοῦ Συμβολαιογραφοῦντος Εἰρηνοδίκου Ὀλυμπίων Κωνσταντίνου Μπράβου, κατοικοῦντος καὶ ἐδρεύοντος ἐνταῦθα, καὶ ἐν τῇ οἰκίᾳ τοῦ ἐνταῦθα Ἱεροῦ ναοῦ τοῦ Ἁγίου Βασιλείου, κειμένῃ κατὰ τὴν ὁμώνυμον ἐνορίαν, ἕνθα ὑπάρχει τὸ εἰρηνοδικειακὸν κατάστημα καὶ ἐνεργῶ τὰς συμβολαιογραφικὰς ὑπηρεσίας μου, ἐπὶ παρουσίᾳ καὶ τῶν μαρτύρων κυρίων Γιαννάκου Φωτοπούλου, κτηματίου, καὶ Παναγιώτου Μυλωνοπούλου, γεωργοῦ, κατοίκων ἀμφοτέρων Κρεκουκίου, πολιτῶν Ἑλλήνων, γνωστῶν μοι καὶ ἀσχέτων ἀλλήλοις τε καὶ ἐμοὶ καὶ μὴ ἐξαιρετέων, παρουσιασθέντες ἀφ’ ἑνὸς μὲν οἱ Φώτης Θ. Μπίκουλης , Κυριάκος \ διεγράφη μία λέξις καὶ τίθεται ἀντ’ αὐτῆς ἡ λέξις «Ἠλίας» / Κ. Κόσκορης , Μιχαὴλ Ἀθανασόπουλος  καὶ Δημήτριος Μπέτσας , κτίσται πάντες καὶ κάτοικοι τοῦ χωρίου Λαγγάδια τοῦ Δήμου Τεφθίδος τῆς ἐπαρχίας Γόρτυνος, ἀφ’ ἑτέρου δὲ οἱ Ἀναστάσιος Καμπίλαυκος, γεωργός, Ἰωάννης Κατσαριώτης, γεωργός, Ἀναγνώστης Γκουράσας, γεωργός, Ἰωάννης Ῥιζόπουλος, γεωργός, καὶ Ἀναγνώστης Παπαδόπουλος , γεωργός, κάτοικοι πάντες τοῦ χωρίου Μπροῦμα τοῦ Δήμου Ὀλυμπίων τῆς ἐπαρχίας Ἠλείας, γνωστοί μοι πάντες καὶ ἄσχετοι πάσης ἐμοὶ καὶ τοῖς μάρτυσι συγγενείας καὶ ἐξαιρέσεως, // συνωμολόγησαν τὰ ἐξῆς. Οἱ μὲν διαληφθέντες τέσσαρες πρώτοι κτίσται ὅτι ἀποδέχονται νὰ κατασκευάσωσι ἐντὸς τοῦ χωρίου Μπροῦμα τὴν οἰκοδομὴν μιᾶς ἐκκλησίας εἰς τὴν ὑπὸ τῶν τελευταίων ἐπιδειχθεῖσαν καὶ γνωστὴν αὐτοῖς θέσιν, ὑπὸ τὰς ἐφεξῆς συμφωνίας: Ὅτι ἡ προκειμένη ἐκκλησία θέλει οἰκοδομηθεῖ ὑπὸ τούτων μὲ τὸ αὐτὸν σχέδιον καὶ ὁμοία μὲ τὴν εἰς τὸ χωρίον \ Κάτω / Βαρβάσαινα ὑπάρχουσα ἐκκλησίαν, μὲ τὴν διαφορὰν ὅτι αἱ δύο θύραι θὰ κατασκευασθῶσι μὲ τρία κοψίματα, τὰ παράθυρα θὰ κατασκευασθῶσι μὲ αὐτιὰ (?), ἡ ἀχιβάδα μὲ φάτσαν ἀπὸ τῆς ἐπιφανείας καὶ ἡ γριπίδα ὡς ἡ τῆς Μπαρμπάσαινας. Ὅτι ὅλον τὸ ἄλλον ὑλικὸν θέλουσι καταβάλλει οὗτοι (οἱ κτίσται), τὴν δὲ ἄσβεστον, τὰ μαστορικὰ σίδερα καὶ τὰ σίδερα, ὅσα χρειασθῶσιν εἰς τὴν οἰκοδομήν, θὰ τὰ καταβάλωσιν οἱ τελευταῖοι. Τὴν ἄμμον θέλουσι φέρει οἱ κτίσται ἀπὸ τὴν θέσιν Ἀγριλιά. Ὅτι τὰ πορία τῆς γριπίδος  θέλουσι φέρει τὰ συμβαλλόμενα μέρη ἀπὸ κοινοῦ. Ὅτι ἂν οἱ τελευταῖοι καθυστερήσωσιν ἐπὶ μίαν ἢ περισσοτέρας ἡμέρας ὑλικὸν ἐξ ἐκείνου, τὸ ὁποῖον εἶναι ὑπόχρεοι νὰ χορηγῶσιν αὐτοῖς, οἷον ἄσβεστον καὶ λοιπά, οἱ πρώτοι, ἤτοι οἱ κτίσται, θέλουσιν ἔχει δικαίωμα ἀποζημιώσεως τῆς ἡμεραργίας αὐτῶν. Οἱ εἰρημένοι κτίσται Φώτης Θ. Μπίκουλης, Κυριάκος \ διεγράφη μία λέξις καὶ ἀντικαθίσταται διὰ τῆς «Ἠλίας» / Κ. Κόσκορης, Μιχαὴλ Ἀθανασόπουλος καὶ Δημήτριος Μπέτσας, οἱ ἀποδεχόμενοι, ὡς ἀνωτέρω ἐῤῥέθη, τὴν οἰκοδομὴν τῆς ἐκκλησίας ὑπὸ τὰς ἀνωτέρω ἐκτεθεῖσας συμφωνίας, ἀποδέχονται καὶ εἶναι ἀλληλεγγύως // καὶ ἄνευ διαιρέσεως καὶ διζήσεως ὑπόχρεοι ν’ ἀνεγείρωσι ἐκ νέου τὴν προκειμένην ἐκκλησίαν, ἐὰν ἐντὸς τριῶν ἐτῶν ἀπὸ τῆς παραδόσεως αὐτῆς καταπέσῃ, ἕνεκεν κακῆς ἐργασίας αὐτῶν, ἐκτὸς μόνον ἐὰν ἡ κατάπτωσις συμβῇ ἀπὸ ἀνωτέραν ἀκαταμάχητον δύναμιν, οἷον σεισμὸν καὶ τὰ παρόμοια, καὶ τοῦτο ἐὰν ὁ σεισμός κατακρημνήσῃ καὶ ἄλλας πολλὰς οἰκοδομὰς τοῦ αὐτοῦ χωρίου Μπροῦμα, εἰς τρόπον ὥστε ἐκ τῆς καταπτώσεως τῆς προκειμένης οἰκοδομῆς νὰ μὴ προκύπτῃ ὅτι τὸ περιστατικὸν τοῦτο προῆλθεν ἕνεκα τῆς κακῆς καὶ παρὰ τοὺς κανόνας τῆς τέχνης ἐργασίας αὐτῶν. Ὅτι ἡ προκειμένη οἰκοδομὴ θέλει γίνει ὑπὸ τῶν κτιστῶν τούτων κατ’ ἀποκοπὴν πρὸς δραχμὰς δύο καὶ λεπτὰ εἴκοσιν / ἀριθμὸς 2,20 / ἕκαστον τεκτονικὸν πῆχυν, τὰς ὁποίας θέλουσι καταβάλει αὐτοῖς οἱ τελευταῖοι, ἤτοι Ἀναστάσιος Καμπίλαυκος, Ἰωάννης Κατσαριώτης, Ἀναγνώστης Γκουράσας, Ἰωάννης Ῥιζόπουλος καὶ Ἀναγνώστης Παπαδόπουλος ἀλληλεγγύως καὶ ἄνευ διαιρέσεως ὡς ἐξῆς: εὐθὺς ἤδη μὲ τὴν ἔναρξιν τῆς ἐργασίας θέλουσι καταβάλει αὐτοῖς δραχμὰς πεντακοσίας / ἀριθμὸς 500 /, κατὰ δὲ τὸ μέσον τῆς ἐργασίας δραχμὰς ἑπτακοσίας. Ὅταν δὲ ἀποπερατωθεῖ ἐντελῶς ἡ οἰκοδομὴ, θέλουσι λογαριασθεῖ καὶ πληρώσει πρὸς αὐτοὺς τὸ ὅλον τῆς ἀξίας τῆς ἐργασίας των, ἐκτιμηθείσης ἤδη ἐκ συμφώνου ὑπ’ αὐτῶν καὶ ἐμοῦ διὰ τὴν ἐπιβολὴν τοῦ τέλους τοῦ χαρτοσήμου εἰς δραχμὰς δύο χιλιάδας. Ὅτι οἱ κτίσται θέλουσι παραδεχθεῖ οἱονδήποτε θέλουσιν οἱ τελευταῖοι τέκτονα διὰ νὰ σχεδιάσῃ τὰ παράθυρα. Ὅτι οἱ κτίσται ἔχουσι τὸ δικαίωμα νὰ κατεδαφίσωσι τὴν ἐκεῖσε ὑπάρχουσαν παλαιὰν ἐκκλησίαν μέχρι τῆς θύρας καὶ νὰ λάβωσι τοὺς λίθους αὐτῆς διὰ τὴν προκειμένην // οἰκοδομήν. Ὅτι τοὺς λίθους τοὺς διὰ τὰ ἀγκωνάρια θέλουσιν ἐκλέξει οἱ τελευταίοι \ ἐκ τῶν πέριξ μερῶν τοῦ χωρίου Μπροῦμα πορίων / καὶ οἱ κτίσται εἶναι ὑπόχρεοι νὰ μεταχειρισθῶσιν εἰς τὴν οἰκοδομὴν αὐτῶν αὐτοὺς τοὺς λίθους. Ὅτι οἱ κτίσται εἶναι ὑπόχρεοι νὰ παραδεχθῶσι κατὰ τὸ διάστημα τῆς ἐργασίας καὶ κατὰ τὸ πέρας καὶ τὴν παράδοσιν αὐτῆς οἱονδήποτε μηχανικὸν ἤθελον φέρει οἱ τελευταῖοι συμβαλλόμενοι πρὸς ἐπιθεώρησιν καὶ ἐξέλεγξιν τῆς ἐργασίας των καὶ νὰ συμμορφοῦνται ἑκάστοτε μὲ τὴν ὡς πρὸς τὴν ἐργασίαν γνωμοδότησιν τοῦ μηχανικοῦ καὶ διορθώνουν πᾶσαν ὑπ’ αὐτοῦ ἀνευρισκομένην ἔλλειψιν. Ἐὰν δὲ εἰς τὴν τελευταίαν καὶ κατὰ τὴν παράδοσιν τῆς ἐργασίας ἐπιθεώρησιν τοῦ μηχανικοῦ ἀποφανθεῖ ὁ μηχανικός ὅτι ἡ προκειμένη οἰκοδομὴ δὲν εἶναι ἐντελῶς ὁμοία μὲ τὴν τῆς Κάτω Μπαρμπάσαινας καὶ κατὰ τοὺς ἀνωτέρω ὅρους, θέλουσι πληρωθεῖ μόνον κατὰ τὸ ἥμισυ οἱ κτίσται, τὸ δὲ ἕτερον ἥμισυ θέλει κρατηθεῖ ὡς ποινὴ ὑπὸ τῶν τελευταίων. Τὴν τελευταίαν ὄμως αὐτὴν ἀπόφασιν τοῦ μηχανικοῦ δύνανται τὰ μέρη ν’ ἀναθεωρήσωσι, διορίζοντα ἀνὰ δύο πρόσωπα τῆς ἐκλογῆς ἑκατέρου τῶν συμβαλλομένων μερῶν, καὶ ἐὰν καὶ ὑπὸ τούτων κατὰ πλειονοψηφίαν γείνῃ γνωμοδότησις ὁμοία τῇ τοῦ μηχανικοῦ, τότε θέλουσι παραδεχθεῖ αὐτὴν ἀνεκκλήτως. \ Προσθέτουσι πρὸς τούτοις τὰ συμβαλλόμενα μέρη ὅτι οἱ τελευταῖοι θέλουσι δώσει πρὸς τοὺς πρώτους, ἤτοι τοὺς κτίστας, τὴν ἀναγκαίαν διὰ τὴν ἐκκοπὴν τῶν λίθων τῆς οἰκοδομῆς πυρίτιδα καὶ εἴκοσι βαρέλας οἶνου. / Ταῦτα πάντα παραδεξάμενα εὐχαρίστως ἀμφότερα τὰ συμβαλλόμενα μέρη καὶ καθ’ ὁλοκληρίαν ἄνευ ἀντιῤῥήσεως, συνετάχθη τῇ αἰτήσει των τὸ παρὸν καὶ ἀναγνωσθὲν εὐκρινῶς καὶ μεγαλοφώνως ὑπογράφεται παρὰ πάντων καὶ ἐμοῦ, ἐκτὸς τῶν Δημητρίου Μπέτσα, Ἠλίου Κ. Κόσκορη, Ἰωάννου Ῥιζοπούλου, Ἰωάννου Κατσαριώτου καὶ Ἀναστασίου Καμπιλαύκου, ὁμολογησάντων ἄγνοιαν γραμμάτων.

Οἱ συμβαλλόμενοι Οἱ μάρτυρες                       Ὁ Συμβολαιογραφῶν Εἰρηνοδίκης

Φ.  Θ. Μπίκουλης Γ. Φωτόπουλος                                        Κ. Μπράβος

Μιχαὴλ Ἀθανασόπουλος Π. Μηλονόπουλος

Ἀναγν. Παπαδόπουλος

Ἀ. Γκουράσας

(Το κείμενο του συμφωνητικού ανέγερσης του ναού δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά στο άρθρο μου "Η ενορία Μπρούμα-Ηράκλειας κατά τον 19ο και 20ο αιώνα", Ηλειακή Πρωτοχρονιά 14. Αμαλιάδα, Εκδόσεις Βιβλιοπανόραμα 2013, σσ. 369-383).

Το παρόν άρθρο αποτελεί μέρος του κύκλου αναρτήσεων με θέμα την ιστορία και την αρχαιολογική αξία του Ιερού Ναού Κοιμήσεως της Θεοτόκου. Βλ. πάνω δεξιά την στήλη με τίτλο "Ο ναός της Κοιμήσεως της Θεοτόκου".