Η ζώνη των προφητών

Σε παλαιότερη ανάρτησή μου (εδώ) είχα αποκαλύψει την ύπαρξη συμβολαιογραφικού εγγράφου, σύμφωνα με το οποίο οι είκοσι τέσσερις εικόνες των προφητών στην ένωση της οροφής με τον βόρειο και νότιο τοίχο του ναού της Κοιμήσεως αποτελούν έργο του Θεοκλήτου Τσαλπατούρου, του αριστοτέχνη αγιογράφου που υπογράφει και τις εικόνες της Βρεφοκρατούσας και της Κοίμησης (εφέστια) και, όπως φαίνεται, έχει δημιουργήσει και όλες τις υπόλοιπες εικόνες του τέμπλου. Το έγγραφο αυτό, μαζί με όσα βιογραφικά και εργογραφικά στοιχεία μπόρεσα μέχρι τώρα να συλλέξω, θα δημοσιευτεί στον φετινό τόμο της Ηλειακής Πρωτοχρονιάς, της αξιέπαινης προσπάθειας του ιδιοκτήτη του Βιβλιοπανοράματος Αμαλιάδας, κ. Δημητρόπουλου.

Όσον αφορά την ζώνη των προφητών που συναντούμε στον ενοριακό μας ναό, αποτελεί ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της διακόσμησης των ναών του 19ου αιώνα στην Ηλεία, δανεισμένο από τις εκκλησίες των Επτανήσων. Οι περίτεχνες ουρανίες (δηλαδή οι διακοσμημένες οροφές), που συνδυάζουν την ξυλογλυπτική με την αγιογραφία είναι πολύ συχνές στα Επτάνησα (π. χ. οι ουρανίες του Αγίου Σπυρίδωνα Κέρκυρας ή της Φανερωμένης Ζακύνθου). Εξάλλου, η επτανησιακή επίδραση είναι φανερή και στην εικονογραφία του ναού μας, με την χρήση π. χ. της εικόνας του Νυμφίου ως βήλου (παραπετάσματος) της Ωραίας Πύλης αντί για την απεικόνιση του Μεγάλου Αρχιερέα. 

Οι εικόνες των προφητών, σύμφωνα με το προς δημοσίευση συμβόλαιο, είναι αγιογραφημένες πάνω σε λαμαρίνα. Η επιλογή αυτού του υλικού είναι πρακτικής σημασίας, καθώς η τοποθέτησή τους στην συγκεκριμένη θέση απαιτεί να έχουν σχήμα περίπου ημικυκλίου. Για την εποχής της κατασκευής τους (δηλαδή το 1889, σύμφωνα με το έγγραφο) το μόνο υλικό που μπορούσε να προσφέρει αυτήν την ευκαμψία είναι η λαμαρίνα. Μεταξύ των εικόνων, που είναι αναρτημένες πάνω σε ειδική ξύλινη κατασκευή, υπάρχουν διακοσμητικές κατακόρυφες λωρίδες με φυτικά μοτίβα και κεφαλές αγγέλων.

Η διάταξη των εικόνων φαίνεται στα παρακάτω σχέδια:

Η επιλογή των συγκεκριμένων προφητών δεν φαίνεται να ακολουθεί κάποια συγκεκριμένη λογική ή μοτίβο. Αξίζει να παρατηρήσουμε ότι μεταξύ τους βρίσκονται και πρόσωπα συνδεόμενα στην θεολογία και την αγιογραφία με το πρόσωπο της Θεοτόκου, όπως ο Γεδεών. Το συγκεκριμένο παλαιοδιαθηκικό πρόσωπο, που δεν ανήκει στους προφήτες αλλά στους Κριτές, αναφέρεται συνήθως σε σχέση με την προεικόνιση του θαυματουργικού τόκου της Παναγίας με το περιστατικό του πόκου (βλ. Κριταὶ 6). Αλλά και η μορφή του Ιακώβ φαίνεται να σχετίζεται με την Θεοτόκο, αφού το όραμα της κλίμακας που περιγράφεται στην Παλαιά Διαθήκη αποτελεί για τους Πατέρες της Εκκλησίας προτύπωση του ρόλου της στο έργο του Θεού (βλ. Γένεσις 28).

Ιδιαίτερη περίπτωση αποτελεί η μορφή του Βαραχία, καθώς στην Παλαιά Διαθήκη δεν υπάρχει προφήτης με το συγκεκριμένο όνομα. Σε ορισμένους μόνο Πατέρες, ο Βαραχίας εμφανίζεται ως πατέρας του Ζαχαρία, του πατέρα του Ιωάννη του Προδρόμου, ο οποίος υποδέχτηκε την Θεοτόκο στον Ναό κατά τα Εισόδια (βλ. και Ματθ. 23.35 και Λουκ. 11.51)

Χρήσιμο θα ήταν να μπορούσα να διαβαστούν τα ειλητάρια, που οι μορφές κρατούν και τα οποία θα έδιναν περισσότερα στοιχεία για την εικονογραφική τους λειτουργία. Αφενός, όμως, το μεγάλο ύψος στο οποίο είναι τοποθετημένες οι εικόνες και αφετέρου η αιθάλη κεριών εκατόν πενήντα χρόνων δυσχεραίνουν αυτό το έργο. Σε ορισμένες βέβαια περιπτώσεις, τα αντικείμενα που κρατούν οι προφήτες αποτελούν τα γνωστά από την Αγία Γραφή και την παράδοση της αγιογραφίας σύμβολά τους (για τα σύμβολα και το τύπο κάθε προφήτη θα υπάρξει ειδική ανάρτηση).

Βόρειος τοίχος (από δεξιά προς αριστερά): Μωυσής, Δαυίδ, Ησαΐας.

Βόρειος τοίχος (από δεξιά προς αριστερά): Δανιήλ, Ηλίας, Γεδεών.

Βόρειος τοίχος (από δεξιά προς αριστερά): Ιωνάς, Ιερεμίας, Αμώς.

Βόρειος τοίχος (από δεξιά προς αριστερά): Αμώς, Ωσηέ,
Ελισσαίος, Σοφονίας.

Νότιος τοίχος (από αριστερά προς δεξιά): Σολομών, Σαμουήλ, Ααρών, Ιακώβ.

Νότιος τοίχος (από αριστερά προς δεξιά): Ιακώβ, Ιεζεκιήλ, Βαραχίας.

Νότιος τοίχος (από αριστερά προς δεξιά): Αβδιού, Ναούμ Αγγαίος.

Νότιος τοίχος (από αριστερά προς δεξιά): Αββακούμ, Ιωήλ, Ζαχαρίας.

Το παρόν άρθρο αποτελεί μέρος του κύκλου αναρτήσεων με θέμα την ιστορία και την αρχαιολογική αξία του Ιερού Ναού Κοιμήσεως της Θεοτόκου. Βλ. πάνω δεξιά την στήλη με τίτλο "Ο ναός της Κοιμήσεως της Θεοτόκου".