Ο τρόπος με τον οποίο διαχειριζόμαστε τους νεκρούς μας αντικατοπτρίζει τις αντιλήψεις της εποχής μας για τον θάνατο, για την μεταθανάτια ζωή, την σχέση μας με τον ίδιο τον νεκρό. Φυσικά, οι ταφικές συνήθειες είναι διαφορετικές για κάθε εποχή, αν και πολλές φορές ταφικά έθιμα μεταβιβάζονται από γενιά σε γενιά ασυναίσθητα.
Έχω και παλαιότερα αναφερθεί στον ναό του Αγίου Νικολάου, που ανήκει σήμερα στο Λαντζόι αλλά είναι χτισμένος στα ερείπια του ναού του παλιού χωριού, τιμωμένου επίσης επ' ονόματι του Αγίου Νικολάου. Στον περίβολο του ναού αυτού συναντούμε και τον μεγαλύτερο αριθμό ταφών σε σχέση με τις άλλες δύο γνωστές από τοπωνύμια εκκλησίες, του Αγίου Γεωργίου και του Αϊ-Γιάννη. Για την περιοχή του Αϊ-Γιώργη είναι γνωστό ότι φιλοξενεί, επίσης, ταφές, όπως και ο Άγιος Νικόλαος, αφού αρκετές φορές έχουν έρθει κατά λάθος στην επιφάνεια οστά κατά την διάρκεια αγροτικών εργασιών. Για τον ναό του Αϊ-Γιάννη, ωστόσο, δεν έχει ποτέ αναφερθεί ανακάλυψη τάφου.
Όπως και παλιότερα είχα αναφέρει, στον περίβολο του Αγίου Νικολάου οι ταφές αποκαλύφθηκαν για πρώτη φορά κατά την διάνοιξη του αγροτικού δρόμου την δεκαετία του 1970. Έκτοτε και κυρίως κατά τον εορτασμό του νέου ναΐσκου στις 10 Μαΐου κάθε χρόνο, οπότε και εκτελούνται "εξωραΐστικές" εργασίες (αν μπορεί κανείς να χαρακτηρίσει έτσι εργασίες που ξεθάβουν νεκρούς δήθεν για να καθαρίσουν το προαύλιο του ναού), παρασύρονται από τα μηχανήματα οστά, υπολείμματα του παλαιού ναού, κεραμικά και άλλα αντικείμενα.
Όλη αυτή η καταστροφή, η οποία μόνο με παρέμβαση της αρχαιολογίας μπορεί να διορθωθεί, έχει και το θετικό της, που είναι η παρατήρηση των ταφικών συνηθειών της εποχής εκείνης. Όμως, για ποιά εποχή μιλάμε άραγε; Θα πρέπει να υποθέσουμε ότι οι τελευταίες ταφές στον χώρο αυτόν, αν αποτελούσε πράγματι το νεκροταφείο του παλαιού χωριού (κάτι που είναι αβέβαιο, αφού, όπως προανέφερα, ταφές ανακαλύπτονται και στον Αϊ-Γιώργη), θα πρέπει να πραγματοποιήθηκαν κάποια στιγμή κατά τον 18 αιώνα. Το χωριό βρίσκεται ήδη στην σημερινή του θέση το 1830, άρα η μεταφορά του (αν είναι πραγματικότητα και όχι μύθος) θα πρέπει να έγινε τουλάχιστον στις αρχές του 19ου αιώνα.
Στην τελευταία βόλτα μου, λοιπόν, στον Αϊ-Νικόλα, αυτό που παρατήρησα με ενδιαφέρον είναι ότι σε δύο ταφές που είχαν αποκαλυφθεί πάνω στον δρόμο στις δύο πλευρές του κρανίου κάθε νεκρού ήταν τοποθετημένες δύο πέτρες, πάνω στις οποίες στηριζόταν μία κεραμίδα. Το πρόσωπο, δηλαδή, του νεκρού βρισκόταν μέσα στο αυλάκι της κεραμίδας, σαν να ήθελαν να το προστατέψουν.
Περισσότερα στοιχεία δεν είναι δυνατόν να προκύψουν, αφού για κάτι τέτοιο είναι αρμόδιοι οι αρχαιολόγοι, και σε καμία περίπτωση τα τρακτέρ. Είναι φανερό, πάντως, ότι η κατεύθυνση του νεκρού είναι, όπως και σήμερα ανατολική, χωρίς να μπορεί να διακριθεί η στάση του σώματος.
Για την χρήση της κεραμίδας ως καλύμματος του προσώπου θα πρέπει να υποθέσουμε ότι οφείλεται στην απουσία φερέτρου, το οποίο μέχρι και πριν μερικές δεκαετίες αποτελούσε πολυτέλεια. Θεωρώ δηλαδή ότι η κίνηση αυτή δηλώνει φροντίδα των ζωντανών να προστατέψουν το πρόσωπο του νεκρού. Άλλωστε, παρόμοια είναι και η σημερινή συνήθεια να καλύπτουμε τα πρόσωπα των νεκρών πριν την ταφή με μαντήλι.
Εν πάση περιπτώσει, είναι εμφανές όχι μόνο από το περιστατικό αυτό αλλά και από τα υπόλοιπα ευρήματα της περιοχής ότι η έρευνα εκ μέρους των ειδικών είναι αναγκαία και θα φέρει σίγουρα ενδιαφέροντα αποτελέσματα.
Έχω και παλαιότερα αναφερθεί στον ναό του Αγίου Νικολάου, που ανήκει σήμερα στο Λαντζόι αλλά είναι χτισμένος στα ερείπια του ναού του παλιού χωριού, τιμωμένου επίσης επ' ονόματι του Αγίου Νικολάου. Στον περίβολο του ναού αυτού συναντούμε και τον μεγαλύτερο αριθμό ταφών σε σχέση με τις άλλες δύο γνωστές από τοπωνύμια εκκλησίες, του Αγίου Γεωργίου και του Αϊ-Γιάννη. Για την περιοχή του Αϊ-Γιώργη είναι γνωστό ότι φιλοξενεί, επίσης, ταφές, όπως και ο Άγιος Νικόλαος, αφού αρκετές φορές έχουν έρθει κατά λάθος στην επιφάνεια οστά κατά την διάρκεια αγροτικών εργασιών. Για τον ναό του Αϊ-Γιάννη, ωστόσο, δεν έχει ποτέ αναφερθεί ανακάλυψη τάφου.
Όπως και παλιότερα είχα αναφέρει, στον περίβολο του Αγίου Νικολάου οι ταφές αποκαλύφθηκαν για πρώτη φορά κατά την διάνοιξη του αγροτικού δρόμου την δεκαετία του 1970. Έκτοτε και κυρίως κατά τον εορτασμό του νέου ναΐσκου στις 10 Μαΐου κάθε χρόνο, οπότε και εκτελούνται "εξωραΐστικές" εργασίες (αν μπορεί κανείς να χαρακτηρίσει έτσι εργασίες που ξεθάβουν νεκρούς δήθεν για να καθαρίσουν το προαύλιο του ναού), παρασύρονται από τα μηχανήματα οστά, υπολείμματα του παλαιού ναού, κεραμικά και άλλα αντικείμενα.
Όλη αυτή η καταστροφή, η οποία μόνο με παρέμβαση της αρχαιολογίας μπορεί να διορθωθεί, έχει και το θετικό της, που είναι η παρατήρηση των ταφικών συνηθειών της εποχής εκείνης. Όμως, για ποιά εποχή μιλάμε άραγε; Θα πρέπει να υποθέσουμε ότι οι τελευταίες ταφές στον χώρο αυτόν, αν αποτελούσε πράγματι το νεκροταφείο του παλαιού χωριού (κάτι που είναι αβέβαιο, αφού, όπως προανέφερα, ταφές ανακαλύπτονται και στον Αϊ-Γιώργη), θα πρέπει να πραγματοποιήθηκαν κάποια στιγμή κατά τον 18 αιώνα. Το χωριό βρίσκεται ήδη στην σημερινή του θέση το 1830, άρα η μεταφορά του (αν είναι πραγματικότητα και όχι μύθος) θα πρέπει να έγινε τουλάχιστον στις αρχές του 19ου αιώνα.
Στην τελευταία βόλτα μου, λοιπόν, στον Αϊ-Νικόλα, αυτό που παρατήρησα με ενδιαφέρον είναι ότι σε δύο ταφές που είχαν αποκαλυφθεί πάνω στον δρόμο στις δύο πλευρές του κρανίου κάθε νεκρού ήταν τοποθετημένες δύο πέτρες, πάνω στις οποίες στηριζόταν μία κεραμίδα. Το πρόσωπο, δηλαδή, του νεκρού βρισκόταν μέσα στο αυλάκι της κεραμίδας, σαν να ήθελαν να το προστατέψουν.
Περισσότερα στοιχεία δεν είναι δυνατόν να προκύψουν, αφού για κάτι τέτοιο είναι αρμόδιοι οι αρχαιολόγοι, και σε καμία περίπτωση τα τρακτέρ. Είναι φανερό, πάντως, ότι η κατεύθυνση του νεκρού είναι, όπως και σήμερα ανατολική, χωρίς να μπορεί να διακριθεί η στάση του σώματος.
Για την χρήση της κεραμίδας ως καλύμματος του προσώπου θα πρέπει να υποθέσουμε ότι οφείλεται στην απουσία φερέτρου, το οποίο μέχρι και πριν μερικές δεκαετίες αποτελούσε πολυτέλεια. Θεωρώ δηλαδή ότι η κίνηση αυτή δηλώνει φροντίδα των ζωντανών να προστατέψουν το πρόσωπο του νεκρού. Άλλωστε, παρόμοια είναι και η σημερινή συνήθεια να καλύπτουμε τα πρόσωπα των νεκρών πριν την ταφή με μαντήλι.
Εν πάση περιπτώσει, είναι εμφανές όχι μόνο από το περιστατικό αυτό αλλά και από τα υπόλοιπα ευρήματα της περιοχής ότι η έρευνα εκ μέρους των ειδικών είναι αναγκαία και θα φέρει σίγουρα ενδιαφέροντα αποτελέσματα.
