Δευτέρα 21 Νοεμβρίου 2016

Μπρούμα και Ηράκλεια σε γαλλικό χάρτη του 1900

Οι χάρτες αποτελούν ένα από τα πλέον χρήσιμα εργαλεία για την μελέτη της ιστορίας, καθώς αποτυπώνουν, με λιγότερη ή περισσότερη πιστότητα ανάλογα με την εποχή, βασικά σημεία μιας περιοχής. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον δε έχουν οι αναφορές των χαρτών σε στοιχεία του ανθρωπογενούς περιβάλλοντος, όπως οι δρόμοι ή τα σημαντικότερα οικοδομήματα.
Ο χάρτης που παρουσιάζεται εδώ ανήκει στην προσωπική συλλογή του κ. Σωτήρη Ευθυμίου, που μου επέτρεψε να τον μελετήσω και να τον σχολιάσω, ώστε να εμπλουτίσει τις γνώσεις όλων μας. Αφού τον ευχαριστήσω πολύ, θα ευχηθώ να ακολουθήσουν και άλλοι το παράδειγμά του. Οι ιδιωτικές συλλογές ιστορικών κειμηλίων επιφυλάσσουν συχνά ευχάριστες εκπλήξεις για τους μελετητές, αλλά η πρόσβαση σε αυτές είναι συνήθως δύσκολη. Χωρίς, όμως, τεκμήρια, δεν γράφουμε ιστορία, αλλά μυθιστόρημα.



Ο χάρτης, χρονολογούμενος ρητά στο 1900 (άνω αριστερή γωνία) και τυπωμένος στην Λειψία (άνω δεξιά γωνία), είναι γραμμένος στην γαλλική γλώσσα, μια από τις βασικές επιστημονικές γλώσσες της εποχής. Απεικονίζει την περιοχή ανάμεσα στον Πύργο (αριστερά) και την Τριφυλλία (δεξιά), ενώ στο επάνω μέρος εμφανίζεται μέρος του τέως δήμου Ωλένης.
Ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του συγκεκριμένου χάρτη, όπως και της πλειοψηφίας των χαρτών της εποχής, αποτελεί η ταύτιση των σύγχρονων οικισμών με τους γνωστούς, κυρίως από τον Παυσανία, οικισμούς της αρχαίας Ηλείας. Εν προκειμένω για το χωριό μας, ο εκδότης του χάρτη σημειώνει δίπλα στο όνομα Brouma την ονομασία της αρχαίας Ηράκλειας, ενώ δεν παραλείπει να υπενθυμίσει και την ύπαρξη του γνωστού τόσο από τον Στράβωνα, όσο και από τον Παυσανία, ιερού των Ιωνιάδων νυμφών (Sanctuaire des Nymphes). Η χρήση των πληροφοριών των αρχαίων περιηγητών ολοκληρώνεται με την αναφορά στον ποταμό Κύθηρο, τον οποίο ο χάρτης ταυτίζει με το ρέμα της "Μάνας", που σήμερα είναι σχεδόν άνυδρο. 
Σημειώνω ότι η ταύτιση του αρχαίου ποταμού με κάποιο από τα ρυάκια της περιοχής έχει διχάσει τους ερευνητές. Η άποψη που φαίνεται να κυριάρχησε ήταν εκείνη του σύγχρονου περιηγητή, του γυμνασιάρχη Γεωργίου Παπανδρέου. Έχοντας τοποθετήσει το ιερό των Νυμφών στην περιοχή "Βρωμόβρυση", απέδωσε την ονομασία "Κυθήριος" στο μικρό ρέμα δίπλα στο Πουρνάρι, αφού σύμφωνα με τον Παυσανία το νερό της πηγής των Νυμφών χυνόταν στον Κυθήριο (επομένως, πρέπει να βρίσκονταν κοντά το ένα στο άλλο).
Ο χάρτης απεικονίζει, όπως είναι αναμενόμενο, την κρατούσα επιστημονική αντίληψη της εποχής του, η οποία έχει πίσω της μελέτες του 19ου αιώνα, βασισμένες σε εικασίες χωρίς την παρουσία των (μη ανακαλυφθέντων ακόμη αρχαιοτήτων), αλλά και τα πρώτα πορίσματα από την αρχαιολογική έρευνα στην Ολυμπία. Είναι δε χαρακτηριστικό, ότι η ταύτιση της αρχαίας Ηράκλειας με την περιφέρεια του Μπρούμα παγιώθηκε ήδη από την εποχή αυτή στην επιστημονική κοινότητα και οδήγησε στην μετωνομασία του χωριού το 1915. Βέβαια, δεν έλειψαν ήδη από τότε οι διαφωνίες ως προς την θέση της αρχαίας πόλης, που επεκτάθηκαν ακόμη και στην διεκδίκηση του ονόματος Ηράκλεια από το γειτονικό Πουρνάρι (βλ. εδώ). Μέχρι τις μέρες μας είναι ζωντανή η αντιπαράθεση ως προς την θέση της αρχαίας Ηράκλειας,  με τους πιο συμβιβαστικούς να προσανατολίζονται στην τοποθέτηση της στην ευρύτερη περιοχή Μπρούμα-Πουρνάρι-Στρέφι. Αυτή φαίνεται να είναι και η πιο λογικοφανής άποψη, αφού είναι δύσκολο να φανταστούμε μια πόλη να περιορίζεται στην μικρή έκταση του τοπωνυμίου "Ταρλάς", όπως πίστεψε ο Γ. Παπανδρέου, βασιζόμενος, βέβαια, στο πλήθος των αρχαίων καταλοίπων που είδε να κείτονται στο έδαφος της περιοχής και τα οποία είναι ορατά μέχρι σήμερα.
Επειδή η δύναμη των ιστορικών τεκμηρίων είναι ανεξάντλητη, επιφυλάσσομαι να σχολιάσω περισσότερα σε επόμενη ευκαιρία, ώστε κάθε θέμα να έχει τον χρόνο και την έκταση που του αρμόζει.
Ευχαριστώ και πάλι, Σωτήρη!


Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου